Industrijski giganti Jugoslavije: Brendovi koji su nekada vladali, a danas su nestali
U bivšoj Jugoslaviji industrija nije bila samo motor privrede – bila je stvar prestiža, identiteta i nezavisnosti. Mnogi jugoslovenski brendovi nisu samo zadovoljavali domaće potrebe, već su izvozili u desetine zemalja širom svijeta.
Danas, većina tih imena više ne postoji. Uništena su ratovima, sankcijama, tranzicijom, korupcijom i neuspjelim privatizacijama. Ovo su neki od najvećih brendova i kompanija iz bivše Jugoslavije koji su nestali – a nekada su činili temelje države.
EI Niš – Tehnološki titan u mraku tranzicije
Elektronska industrija Niš (EI Niš) osnovana je 1948. i bila je simbol tehnološkog napretka. Proizvodila je televizore, radio-aparate, električne komponente, telefone i računarsku opremu. Bila je najveći poslodavac u Nišu sa preko 25.000 radnika.
Exportirala je u više od 70 zemalja, a Sovjetski Savez bio je jedan od glavnih kupaca. Godine 1990. EI je imala godišnji promet veći od milijardu dolara. Danas – fabrika ne postoji, a ime je ostalo samo u arhivama.
Levi’s farmerke iz Bitolja
Malo je poznato da je Pelister, tekstilni gigant iz Bitolja (danas Sjeverna Makedonija), imao licencu za šivenje originalnih Levi’s farmerki. U Jugoslaviji, gdje je Levi’s bio simbol Zapada, farmerke su se proizvodile lokalno, po standardima američke kompanije.
Danas se Levi’s farmerke ponovo uvoze sa Zapada, dok od nekadašnje fabrike nije ostalo ništa – ni strojeva, ni radnih mjesta.
TAM, FAP i IMV – Transport za cijelu Evropu
- TAM Maribor proizvodio je autobuse i kamione koji su se koristili širom Jugoslavije, ali i u inostranstvu – u Iraku, Libiji, Egiptu.
- FAP Priboj sarađivao je s Mercedes-Benzom, a njihovi kamioni i danas se mogu vidjeti na putevima.
- IMV Novo Mesto proizvodio je kombije i osobna vozila, a kasnije je preuzet od strane Renaulta.
Danas, većina tih preduzeća postoji u tragovima – znatno manjeg kapaciteta i bez nekadašnje tržišne dominacije.
RIZ Zagreb – Jugoslavenska visoka tehnologija
RIZ – Radioindustrija Zagreb proizvodila je radio-aparate, televizore, gramofone i profesionalnu elektronsku opremu. Imala je značajnu ulogu i u vojnim projektima tadašnje države.
RIZ-ovi proizvodi su korišteni u više od 30 zemalja svijeta. Danas, firma postoji samo djelimično, bez masovne proizvodnje.
Jugoplastika – Od gumenih čizama do evropskog prvaka
Jugoplastika iz Splita bila je jedan od najvećih jugoslovenskih proizvođača plastične robe, obuće, torbi i sportske opreme. Proizvodi su izvoženi širom Evrope, a brend je bio poznat i u sportskim krugovima jer je sponzorisao košarkaški klub Jugoplastika, višestrukog evropskog prvaka.
Kompanija je ugašena početkom 2000-ih, a njeno ime ostalo je simbol jedne epohe.
Kozmetika i hemija – domaći mirisi svakodnevice
- Neva iz Hrvatske proizvodila je Rosal kreme, sapune i šampone.
- Saponia iz Osijeka bila je lider u deterdžentima, s brendovima Faks helizim, Ornel i Bioaktiv.
- Kozmetika Beograd proizvodila je parfeme Brion, Ming, te popularnu Branka kremu.
Danas, ovi proizvodi su djelimično prisutni, ali pod drugačijim korporativnim strukturama, sa znatno manjim tržišnim uticajem.
Tekstilne tvrđave: Varteks, Košuta, Teteks
- Varteks iz Varaždina proizvodio je muška odijela i sarađivao s brendom Hugo Boss.
- Košuta iz Livna bila je poznata po pletenini i džemperima.
- Teteks iz Tetova zapošljavao je hiljade radnika i izvozio širom Evrope.
Danas, ove fabrike više ne postoje u izvornom obliku ili su u ozbiljnim finansijskim poteškoćama.
Rade Končar – Snaga energetike
Rade Končar iz Zagreba proizvodio je frižidere, peći, transformatore i električne lokomotive. Imao je veliki značaj u elektroenergetskom sektoru, ne samo u Jugoslaviji već i u nesvrstanim zemljama.
Kompanija danas postoji u fragmentima, ali bez nekadašnjeg uticaja na tržište.
Nekadašnji brendovi poput EI Niš, Levi’s Bitolj, TAM, FAP, RIZ, Jugoplastike, Varteksa, Končara i drugih bili su važan dio industrijske slike jednog vremena.
Iako mnogi od njih više ne postoje, njihova uloga u privredi bivše države ostaje zabilježena kao dio industrijskog i ekonomskog razvoja jugoistočne Evrope.
Ova vijest ne izražava političke stavove niti nostalgiju. Riječ je o faktografskoj analizi firmi koje su nekada bile jake, a danas su nestale ili promijenile oblik. Cilj je informirati i podsjetiti na privredne procese koji su oblikovali savremeni ekonomski prostor.
